شیعیان اندونزیایى و رسالت‏حوزه

خلیل منصورى دین مبین اسلام توسط بازرگانان هندى، ایرانى و عرب در کشوراندونزى منتشر گردیده، برخى از مورخان مى‏گویند که اسلام در قرن‏سیزدهم میلادى وارد این کشور شده است.

و برخى دیگر همچون دمشقى‏و مقریزى تاریخ ورود اسلام را قرن اول هجرى مى دانند. اکثریت‏مسلمانان آن جا سنى و پیرو مذهب شافعى‏اند.
بنابر اسناد (سنگ قبر، آثار قدیمى و باستانى) جمعى ازپژوهشگران برآنند که تاریخ تشیع در اندونزى نیز همراه با وروداسلام به این کشور، به قرون اولیه هجرى باز مى‏گردد. به عنوان‏نمونه بر روى توپ جنگى عظیم و قدیمى در یک شهر باستانى به نام‏بانتن (bannten) جمله «لافتى الا على، لا سیف الا ذوالفقار»نوشته شده و روى سنگ قبر بعضى از بزرگان در شهر «آچه‏» (aceh) مثل سیدحسام الدین الحسینى (متوفاى سال‏823 ه ق)، سیدشریف الدین حسن بن على الاسترآبادى (متوفاى سال‏823 ه ق) وامیر محمد بن عبدالقادر (متوفاى سال 882 ه ق) جملات لااله الاالله، محمد رسول الله، على ولى الله و لا فتى الا على، لا سیف الاذوالفقار نقش بسته است. از آن جایى که انتشار اسلام و پیشرفت‏آن در اندونزى توسط فرزندان پیامبر(ص) انجام گرفت، لذا شگفتى‏ندارد که مردم این سرزمین محبت ویژه‏اى نسبت‏به خاندان نبوى(ص)داشته باشند و به صورت تقدس آمیزى به آنان بنگرند.

اما با گذشت زمان و در اثر جریانات و تغییرات گوناگونى که دراین کشور پیش آمد، شناخت مردم از اسلام حقیقى رو به کاهش نهاده‏و در نهایت‏به دورى آنان از مذهب حق منجر شده است.

عواملى از قبیل فشار و تسلط دولت استعمارگر هلند در سالهاى‏طولانى و بروز جنگهاى مختلف داخلى از یک سو و عدم استمرار حرکت‏مبلغین شیعه پس از منقرض شدن نسل پیشین از سوى دیگر و سرانجام‏ورود مذهب شافعى به عنوان مذهب برگزیده و مورد علاقه مردم‏منطقه، موجب شد که مردم از مکتب راستین اسلام دور بمانند. بااین همه، همچنان که شایسته یک مذهب مسئول و با پایه محکم است،تشیع نفوذ خود را در دل اکثریت مسلمین اندونزى آنچنان گسترده‏بود که حتى پس از گذشت قرنهاى متمادى مردم پاره‏اى از مناطق‏کشور هنوز پاى بند مراسم عاشوراى حسینى(ع) بوده و به این روزتاریخى (hona husein) «روز حسین‏» مى گویند. همچنین یکى ازدانشگاههاى شهر را «حوض شیعه‏» نام‏گذاشته‏اند. (1) پیروزى انقلاب اسلامى در ایران کلیه مسلمانان‏اندونزى را واداشت تا به تحولى نوین درباره نحوه زندگى و تفکرخود رو آورند در میان طبقات مختلف جامعه این کشور قشرتحصیلکرده و دانشگاهى آن بیش از پیش از نعمت انقلاب بهره جسته‏و مى‏برند، آنان چه در دانشگاه و چه در حوزه‏هاى علوم اسلامى‏توانستند با معیار قرار دادن انقلاب اسلامى، اسلام راستین را ازاسلام ساخته ابرقدرتها باز شناسند و هرکدام را در ارزیابى خودجدا از هم مورد بررسى و کاوش قرار دهند.

انقلاب اسلامى همراه با نوشته‏هاى شیهد مطهرى، شیخ جعفرسبحانى،علامه طباطبایى و دکتر على شریعتى و دیگر اندیشمندان شیعى که‏به زبان اندونزیایى ترجمه شده است، به اجتماع راه یافت‏به‏طورى که پس از سالهاى طولانى انفعال نسبت‏به علما و روحانیون،انقلاب کارى کرد که تا از نو آنان را به علما و دانشمندان علوم‏اسلامى امیدوار سازد و این پدیده مثبت را مى‏توان در چند برابرشدن علاقه مندى آنان به فراگیرى علوم اسلامى مشاهده کرد (2) نفوذفرهنگى و ادبى ایران در این کشور بسیار گسترده و وسیع است، چه‏این که اسلام در درجه اول به دست ایرانیها به اندونزى راه‏یافته است‏بدین جهت فرهنگ و ادب ایرانى نیز همراه آیین اسلام‏درجاوه و سوماترا نفوذ و گسترش یافت. ایرانیان با وجود بعدمسافت از قرون اولیه هجرى در اندونزى سکونت گزیدند و به تدریج‏درشئون مختلف سیاسى، بارزگانى، علمى و روحانى مهمترین مناصب ومقامات را به خود اختصاص دادند.

اسامى فارسى از نام‏هایى است که هنوز در اندونزى متداول است. نکته شایان توجه این است که در خط معمول اندونزى که خط نستعلق‏است علایمى که بالا و پایین حروف گذاشته مى شود همان زبر و زیرو پیش فارسى و عربى است. همراه با نفوذ سیاسى و تجارتى، نفوذ ادبى ایرانیان در این‏سرزمین نیز بر قرار بوده است و بسیارى از آثار ادبیات ایران‏از مدتها پیش در نواحى مختلف این سرزمین ترجمه شده است. (3) مردم اندونزى، بسیار مهربان و خوش برخورد و کریم النفس هستندو برخلاف وضعیت نابسامان اقتصادى آنها، در مهمانى نوازى بسیارکوشا هستند به طورى که از وجود مهمان احساس ناراحتى نمى‏کنند.

سادات و هاشمى‏هاى اندونزى که اغلب آنها سادات حضرمى (حضر موت‏یمن) هستند و طبقه اشرافى را در میان مردم اندونزى تشکیل‏مى‏دهند، از احترام ویژه‏اى در میان مردم برخور دارند و مردم‏براى احترام دست آنها را مى بویند (چرا که بوسیدن دست جهت‏احترام در میان آنها متداول نیست.) بعضى از سادات در پستهاى‏مهمى در دولت‏به کارگماشته شده‏اند و شمار سادات حدود نیم‏میلیون نفر برآورد شده است. واضح است که سادات مورد نظر شامل‏سادات شیعى، شافعى و حتى نواصب مى‏باشند.

سادات اندونزى به شدت مایل هستند که اصالت عربى و هاشمى خودرا حفظ کنند، لذا در یادگیرى زبان عربى تلاش جدى دارند وارتباط خود را با حضرموت همچنان حفظ کرده‏اند.

مجمعى در جاکارتا براى اهتمام و رسیدگى به وضع سادات بنام‏«الرابطه‏العلویه‏» تاسیس شده است این مجمع موسسه‏اى براى ثبت‏انساب سادات تاسیس کرده که تمام انساب در آن دفتر ضبط شده‏است‏به نحوى که کسى نمى‏تواند در آنجا ادعاى سیادت کند مگر این‏که موسسه آن را تایید کند.

این موسسه شعب دیگرى نیز غیر از جاکارتا دارد مسئولین این‏موسسه آمادگى خود را در زمینه ثبت انساب سادات در ایران اظهارکرده‏اند.

موسسه الرابطه‏العلویه در زمینه رسیدگى به وضع تحصیلى علوى‏هانیز فعالیت دارد.

این موسسه از طریق تاسیس بعضى از مدارس و پرداخت هزینه تحصیل‏دیگر علوى‏هایى نیازمند اقدام نموده است. سادات اندونزى اهتمام‏ویژه‏اى نسبت‏به کرامات منقوله از اجدادشان دارند پاره‏اى ازکراماتى که آنان درباره اجدادشان نقل مى‏کنند، براى ائمه اطهارعلیهم السلام به ثبت نرسیده و پاره‏اى دیگر از محالات عقلى است‏با این حال آنها به صحت این کرامات معتقدند. این اعتقاد خودعاملى براى پافشارى گروهى از علوى‏ها بر باطل خود و عدم پذیرش‏مذهب حق بوده است. (4)

از شمار شیعیان این کشور اطلاع دقیقى دردست نیست. اما با توجه به برخى شواهد متقن تاریخى و نیز قرائن‏و امارات متعددى که در جامعه کنونى مسلمانان اندونزى وجوددارد، مى‏توان پذیرفت که امروز در تمام جزایر مسکون اندونزى‏جمع کثیرى از شیعیان زندگى مى‏کنند.

تاریخ شیعه در این سرزمین به آغاز دعوت اسلامى و ورود مسلمانان‏به این مجمع الجزایر باز مى‏گردد. پروفسور فقید، جایادیننگراد،مورخ اندونزیایى و استاد دانشگاه اندونزى، که خود از اهل سنت‏بوده، بر این عقیده بود که دین اسلام توسط شیعیان به این‏سرزمین راه یافته است. گروهى از شیعیان امروز این کشور ازاعقاب و اخلاف محمد بن على و حسن بن على بن الامام جفعرالصادق(علیهم السلام) هستند که براى حفظ جان خود از ممالک دیگرگریخته و در این سرزمین ماوا گرفتند.

در راس این مهاجران شیعه که پس از مبارزه‏هاى فراوان باخوارج‏اباضیه به اندونزى، هند، فیلیپین، ملایا و جزایر سلیمان هجرت‏کرده‏اند، احمد بن عیسى بن محمد بن على بن الامام جعفر صادق(ع)،ملقب به «مهاجر» قرار داشته است. برخى از آن مهاجران بادختران ملوک و امراى محلى ازدواج کرده و بعضا به مراتب ومقامات عالى و حتى سلطنت رسیده بودند و سلاله ایشان که تا به‏امروز در اندونزى ادامه داشته تماما شیعه امامیه‏اند. علاوه براین، در سال‏717 ه ق نیز یک ناوگان بازرگانى عظیم ایرانى،مرکب از سى‏و پنج کشتى، عده کثیرى از دعاه و مبشرین شیعه را درسواحل این کشور پیاده کرده و به اقطار این سرزمین رسانده بود.

در کتاب دائره‏المعارف تشیع در باره دیرینگى حضور شیعه دراندونزى آمده است که عبارت حکاکى شده «لافتى الا على، لاسیف الاذوالفقار» بربدنه یک توپ عظیم قدیمى متعلق به زمانهاى پیش ازورود هلندیها به این سرزمین و نیز نقش بسیارى از شمشیرهاى کهن‏بازمانده از آن ایام حکایت از حاکمیت‏شیعه دراین منطقه دارد.

درج کلمات الله، محمد، على، یا لااله الا الله، محمد رسول الله‏و على ولى‏الله و یا عبارت لافتى الاعلى، لاسیف الاذوالفقار، برسنگ‏قبرى بسیار از افراد این سرزمین از جمله بر مقابر سید حسام‏الدین الحسینى (متوفاى‏823 ه ق) در آچه در شمال غربى سوماتراو سید الشریف حسن بن على الاسترآبادى (متوفاى‏823 ه ق) وامیرمحمد بن عبدالقادر العباس (متوفاى‏833 ه ق) که امروزه‏اکثر آنها زیارتگاه مسلمانان و شیعیان این کشور مى باشند، ازجمله شواهد متقن و قطعى حضور و نفوذ گسترده و عمیق تشیع دراین سرزمین به شمار مى‏آیند. علاوه بر این، امروزه نیز ایام‏محرم و عاشوراى حسینى و ماه صفر مورد تعظیم و احترام تقریباتمام مسلمانان اندونزى، اعم از شیعه و غیر شیعه قرار دارد. (5) در حقیقت مراسم عاشورا که در اندونزى «سورا» نامیده مى‏شودیک از مهمترین آثار حضور گسترده شیعه در آن کشور است.

آورندگان اسلام به اندونزى را «تجار و بازرگانان شیعه مذهب‏»مقیم هند دانسته‏اند. آثارى هم که از قبور مسلمین در این‏سرزمین برجاى مانده است نشانگر این حقیقت است که حداقل از قرن‏چهارم هجرى، تشیع در آنجا وجود داشته است. اگر این مطلب باقرائن و شواهد محکم تایید و تثبیت گردد که علت رسوخ تشیع به‏اندونزى فرار شیعیان علوى به سمت مشرق جهت‏یافتن پناهگاهى امن‏بوده است، بایستى قبول کرد که شمار شیعیان نیز در گذشته‏هاى‏دور در این کشور قابل توجه بوده است.

از مهمترین علویان مهاجر احمد بن عیسى بن محمد بن على بن جعفربن محمد(ع) است که در سال‏317 هجرى وارد این منطقه شده است. او و دیگر مهاجرین در جزایرى که امروز معروف به مالایا،اندونزى، فیلیپین و جزایر سلیمان است وارد شده‏اند، این افرادبا وصلتى که با مردم این دیار داشتند نفوذ خود را حفظ کرده وبه مراتب عالى رسیدند به طورى‏که هنوز هم خاندانهاى آنها مشهوراست. مهمترین اثر شیعه در این دیار همان مراسم «عاشورا» است‏که بنام سورا خوانده مى‏شود.

چنانچه مراسم «عیدغدیر» نیز در برخى مناطق برپا مى‏شده است.

در دوره اخیر و بخصوص پس از پیروزى انقلاب اسلامى ایران، تشیع‏حیات مجدد یافته و فعالیتهایى را در گوشه و کنار آغازکرده‏اند. از مناطق شیعه نشین اندونزى منطقه آجیه در شمال‏سوماترا بوده است که از آنجا تشیع به مناطق دیگر انتشار یافته‏است. شهر «کوالا» نیز از جمله مناطق شیعه نشین بوده است.

دانشگاهى نیز بنام دانشگاه شیعه کوالا در آن وجود دارد. منطقه‏«برلاک‏» نیز از مناطق داراى شیعه است. قابل ذکراست که این‏منطقه زمانى حکومت‏شیعى داشته است. اکنون شیعیان به صورت‏جمعیت مذهبى داراى تشکیلات و تشکل در اندونزى وجود ندارند،ولکن حرکتهاى فرهنگى که باعث‏بازگشت‏به خویش و شناساندن هویت‏فرهنگى و مذهبى شیعه در این کشور باشد مهمترین عاملى است که‏باعث مى‏شود تا در کوتاه مدت هزاران نفر (6) شیعه‏اى که فعلا به‏صورت علنى اظهار تشیع مى‏کنند خود را بازیابند. از جمله نکات‏قابل توجه در رابطه با شیعیان، وجود خاندانهاى سادات علوى وهاشمیون است که در این سرزمین وجود دارند. آنها از حرمت‏ویژه‏اى در میان مردم برخور دارند و مردم دست آنها را به عنوان‏تبرک و تیمن مى بویند. (7) شیعیان اندونزى علاقه خاصى به حضرت‏امام خمینى(ره) و مقام معظم رهبرى حضرت آیه‏الله العظمى‏خامنه‏اى‏مدظله‏العالى دارند. این علاقه به اشکال مختلف بروز کرده‏است، چاپ عکس‏هاى امام راحل و مقام معظم رهبرى و نگهدارى آن درخانه‏ها به شمار زیاد و نیز چاپ تصویر حضرت امام(ره) روى بعضى‏پیراهنها و فروش تصاویر ایشان به صورت علنى و به میزان زیاد،جلوه‏هایى از این عشق و علاقه مردم به انقلاب اسلامى و رهبرى است.

از دیگر علامات این محبت و علاقه چاپ و انتشار کتب شیعى و ترجمه‏آنهاست و تاکنون دهها کتاب از علامه طباطبایى، شهیدمطهرى وشهیدآیت الله صدر و دیگر دانشمندان شیعه به زبان اندونزى‏ترجمه و چاپ شده است، حتى دیده شده است که علماى اهل سنت‏به‏موسسات شیعه مراجعه و از آنها درخواست کتب شیعه مى‏نمایند.

رویهم رفته پس از پیروزى انقلاب اسلامى ایران تا به حال شیعه‏حیات مجدد یافته و از لحاظ رشد فکرى وسیاسى، راه تعالى را طى‏مى نماید لکن فقدان موسسات شیعى و نیز کتابخانه‏ها و بالاتر ازآن مرجعى رسمى از طرف ولایت فقیه در این دیار باعث کندى این‏حرکت رو به رشد بوده است. بر اساس برخى گزارشهاى موثق، دراغلب شهرهاى اندونزى شیعیان و بخصوص نسل جوان آنها خواستاراعزام نماینده‏اى از طرف مقام معظم رهبرى، جهت رسیدگى به وضع‏شیعیان و هدایت و راهنمایى حرکت‏شیعى در این سرزمین مى‏باشند واین امر آمادگى بیش از پیش پرجمعیت‏ترین کشور اسلامى جهان رابراى دریافت پیام اسلام راستین و آرمانهاى بزرگ انقلاب اسلامى‏ایران نشان مى‏دهد. در حال حاضر 1% از مسلمانان اندونزى راشیعیان تشکیل مى‏دهند. تشیع پس از پیروزى انقلاب اسلامى ایران‏تجدید حیات یافته و همواره رو به رشد بوده است.

فارغ التحصیلان اندونزیایى از حوزه علمیه قم
تاثیرگذارى روحانیون تحصیل کرده در قم در سراسر اندونزى به‏حدى است که مى‏توان ادعا کرد جایى در این کشور نیست که نورولایت در آن ساطع نباشد و روحانى تحصیل کرده، در قم در آنجاحاضر نباشد. فارغ التحصیلان حوزه علمیه قم، در ترویج مذهب وتربیت و تدریس تعالیم اهل‏البیت علیهم السلام به شیعیان و آشنانمودن اهل سنت‏به این تعالیم نقش به‏سزایى داشته و دارند و به‏همین جهت ضرورى به نظرمى‏رسد تلاش جدى براى افزایش شمار طلبه‏هاى‏اندونزیایى در قم معمول شود تا بتوان در آینده نزدیک شاهدجهشى دیگر در انتشار مذهب اهل‏البیت علیهم السلام در کشوراندونزى; بلکه در جنوب شرقى آسیاباشیم. پایان

پى نوشتها:

1- اوضاع شیعیان اندونزى/ یکى از طلاب اندونزیایى مقیم قم/1371 ه ش.

2- همان منبع.

3- اندونزى/ وزارت ارشاد اسلامى/ 1372 ه ش.

4- سفر به اندونزى/ سید عمار حکیم/1373 ه ش.

5- دائره‏المعارف تشیع/ جلد دوم/ ص 544.

6- بعضى آمارها شمار شیعیان را در اندونزى پنج هزار قلمدادمى‏کنند اما قطعا این شمار بخشى از جمعیت‏شیعه است.

7- چون بوسیدن دست در آنجا مرسوم نیست.

نشریه فرهنگ کوثر شماره 23