به فرموده یکی از ائمه(علیهم السلام) اگر با تحقیق وارد دین شوید،

 از آن خارج نخواهید شد. ما می‏دانیم مسلمان به دنیا می‏آییم و به سن تکلیف می‏رسیم. اگر دین دیگری را انتخاب کنیم حکم خارج شده از اسلام بر ما لازم می‏آید و محکوم به مرگ می‏شویم، چه کنیم؟

اولاً انسان فطرتاً طالب کمال انسانی است و می‏خواهد به وسیله انجام دادن کارهای شایسته به کمال حقیقی برسد. اما برای    اینکه بداند چه کارها و چه راه‏هایی او را به هدف معنویش نزدیک‏تر می‏کند، باید نخست کمال نهایی خویش را بشناسد و شناخت آن، در گرو آگاهی یافتن از حقیقت وجود خویش و آغاز و انجام آن است، پس از آن باید رابطه مثبت و منفی میان اعمال مختلف و مراتب گوناگون کمالش را تشخیص دهد، تا بتواند راه صحیحی را برای تکامل انسانی خویش بیابد تا این شناخت‏های فطری - اصول جهان‏بینی - را به دست نیاورد، نمی‏تواند به نظام رفتاری - ایدئولوژی - صحیحی برسد.

 پس، تلاش برای شناخت دین حق که شامل جهان‏بینی و ایدئولوژی صحیح می‏باشد، ضرورت دارد و بدون آن، رسیدن به کمال انسانی، میسر نخواهد شد، چنان‏که رفتاری که برخواسته از چنین ارزش‏ها نباشد، رفتار انسانی نخواهد بود و کسانی که در صدد شناختن دین حق برنمی‏آیند؛ پس از شناخت نیز از روی لجاجت و عناد آن را کنار گذارده و به خواهش‏های حیوانی و لذت‏های زودگذر مادی بسنده می‏کنند اینان در واقع حیوانی بیش نیستند. چنان‏که قرآن می‏فرماید: «ان اللَّه یدخل الذین آمنوا و عملوا الصالحات جنات تجری من تحتها الانهار و الذین کفروا یتمتعون و یأکلون کما تاکل الانعام و النار مثوی لهم»؛خداوند کسانی را که ایمان آوردند و عمل صالح انجام دهند، در بهشت جای خواهد داد، بهشتی که نهرهای جاری در آن وجود دارد، در حالی که کافران از متاع زودگذر دنیا بهره می‏گیرند و همچون چهارپایان می‏خورند و سرانجام، آتش دوزخ جایگاه آنهاست.

 خداوند متعال مصلحت بندگان را بهتر از خود آنها می‏داند و قوانینی که تشریع کرده برای صلاح دین و دنیای مردم بوده و صددرصد منطبق بر حقیقت و مصلحت فرد و جامعه می‏باشد و لذا بزرگان ما فرموده‏اند: «مقررات اسلام تابع مصالح و مفاسد واقعی است و اگر کسی می‏خواهد به حقیقت برسد راهی جز عمل کردن به فرمان‏های خداوند وجود ندارد و در حقیقت احکام اسلامی پشتوانه‏اش حقیقت و واقعیت است.

 ثانیاً: اسلام مکتبی است جامع و واقع‏گرا، در اسلام به همه مراتب رفتارهای انسانی، اعم از مادی و معنوی یا جسمی و روحی و عقلی و فکری یا احساسی و عاطفی، فردی و اجتماعی توجه کامل شده است. دین اسلام دین جاوید و کاملی است و آخرین دین الهی است و پس از پیامبر خاتم(ص)، پیامبر و دین دیگری نخواهد آمد. خداوند که مقنَّن مقررات ادیان است، در قرآن صریحاً می‏فرماید: حضرت محمد آخرین پیامبر است. و دین اسلام که کامل‏ترین دین‏هاستس برای تمام افراد انسانی و اجتماعات بشری است و خداوند می‏فرماید: «ان الدّین عنداللَّه الاسلام»؛

آیین حقیقی در پیشگاه خداوند متعال همان اسلام است. کسی که غیر از اسلام آیینی برای خود انتخاب کند، از او پذیرفته نیست و در آخرت از زیانکاران است «و من یتبع غیر الاسلام دنیاً فلن یقبل منه و هو فی الاخرة من الخاسرین»؛و کسی که غیر از اسلام آیینی برای خود انتخاب کند، از او پذیرفته نخواهد شد و در آخرت در زمره زیانکاران است.

 این آیات و همچنین آیات دیگر، نشان می‏دهد که دین اسلام، دین کامل و جاویدی است و آخرین دین آسمانی می‏باشد و پیامبر اسلام هم آخرین پیامبر است و هر کس غیر از اسلام، از دین دیگری پیروی کند، از او پذیرفته نیست. خلاصه تا هنگامی که انساین هست، دین لازمه حیات و تکامل اوست و نمی‏تواند بدون مذهب زندگی کند و از طرفی هم به فرموده خداوند متعال، پس از اسلام دین دیگری نخواهد آمد، در نتیجه تا انقراض عالم، تبعیت از احکام شرع انور اسلام بر هر فردی از افراد بشر واجب و حتمی است و در غیر این صورت، آن فرد از مسیر تکامل مادی و معنوی خود خارج شده و به چاه گمراهی و بدبختی ابدی سقوط خواهد کرد.

 ثالثاً: اسلام دینی است که قانون آن براساس فطرت و طبیعت انسان وضع شده است، پشتوانه این قسم از قوانین اسلام نیازمندی‏های اصیل انسانی است که از فطرت و سرشت آدمی سرچشمه می‏گیرد و مسلماً انسان تا انسان است این فطرت و طبیعت هم با او بوده و قابل تغییر و تبدیل نیست، و همه احکام اسلام نیز که طبق سرشت و فطرت آدمی وضع شده، ثابت و تغییرناپذیر خواهد بود و اساس احکام اسلام، روی اصول و مبانی خلقت و طبیعت قرار داده شده و در هر زمان و مکان با تقاضای فطری بشر موافق و هماهنگ می‏باشد. بشر در دوران زندگی خود یک رشته نیازمندی‏های اصیل و ثابتی دارد که قوانین دینی بر آنها تکیه دارد. از این رو اسلام احکام و قوانین خود را متوجه فطرت نموده و می‏فرماید: «فاقم وجهک للدین حنیفاً فطرت اللَّه التی فطر الناس علیها لا تبدیل لخلق اللَّه ذلک الدین القیم ولکن اکثر الناس لا یعلمون»؛ روی خود را متوجه آیین خالص پروردگارت گردان و پیوسته از دین خدا که فطرت خلق بر آن نهاده شده است، پیروی کن. هیچ تغییری در خلقت خدا نیست، این است دین و آیین محکم و استوار، ولی اکثر مردم نمی‏فهمند.

 رابعاً: مسایل اسلام کاملاً برهانی و عقلی است، اگر کسی با بینش کامل، و به دور از هر گونه کوته‏بینی و غرض ورزی، منصفانه و منطقی در مورد اسلام تحقیق کند، به طور حتم به حقانیت آن پی می‏برد. چرا که دین اسلام دین فطری است، انسان با بازگشت به فطرت سلیم خود، می‏تواند به حقانیت اسلام برسد انسان سلیم‏النفس و پاک طینت قطعاً با تحقیق در مورد دین اسلام، بر معرفت خود می‏افزاید و باطل بودن غیر اسلام را به خوبی در می‏یابد. و بر فرض اینکه اگر کسی با تحقیق و تلاش خود به دینی غیر از اسلام برسد، قطعاً از فطرت خود دور شده و به استضعاف فکری دچار شده است. این نوع افراد به منزله کسانی هستند که آب آلوده و مرداب را به آب زلال و بی‏کران دریا که باعث از بین بردن تمام آلودگی‏هاست، ترجیح می‏دهند. به چنین کسانی در عرف جامعه کم‏خرد و مجنون می‏گویند.

 اگر کسی دین دیگری را انتخاب کند به این معنا که ضروریات اسلام را با تحقیق انکار کند، روشن است که از وی پذیرفته نیست و حکم ارتداد بر او بار می‏شود.

 مرتد دارای دو قسم است:

 الف) مرتد فطری؛

ب) مرتد ملی.

 مرتد فطری: کسی که در یک خانواده اسلامی متولد شده و پدر و مادر او یا یکی از آنها مسلمان باشد، این شخص هرگاه پس از بلوغ، یکی از ضروریات دین مقدس اسلام مانند توحید و نبوت پیامبر اسلام و یا معاد را انکار کند، یا به طور عالمانه، حکم مسلمی را انکار نماید که انکار آن ملازم به انکار یکی از ضروریات اسلام باشد؛ چنین فردی هر چند توبه کند، پس از ثبوت ارتداد او نزد حاکم شرع، کشته می‏شود. چنین مرتدی را مرتد فطری می‏گویند.

 مرتد ملی: کسی که در خانواده مسلمان متولد نشده است ولی پس از بلوغ به آیین اسلام گرویده و سپس به انکار آن برخیزد و به اصطلاح مرتد گردد، چنین فردی نیز هرگاه پس از رفع شبهه و اشکال توبه نکرده و به آیین اسلام باز نگردد، کشته می‏شود. لازم به یادآوری است، اگر زنی مرتد شود خواه ارتداد او به صورت فطری باشد یا ملی فقط بازداشت و حبس می‏شود کشته نمی‏شود و حاکم اسلامی مقدمات بازگشت او را به اسلام فراهم می‏سازد.

 آیین اسلام برای ریشه‏کن نمودن چنین فتنه و فسادهایی، به طور قاطع دستور می‏دهد که مرتد کشته شود، تا کسی با نظام دین و حکومت اسلامی بازی نکند. درست است که در حکومت‏های دموکراتیک بحث و انتقاد آزاد است ولی آنچه آزاد است، همان انتقاد از شخص و مقام و مسئول خاصی است و انتقاد از اساس یک اجتماع و مبارزه با نظام حاکم بر کشور، آزاد نیست، بلکه فعالیت برضد آن شدیدترین مجازات را دارد. حکومت اسلام بر اساس و آسمانی بودن استوار است، ولی اساس حکومت‏های دیگر را قومیت و عناصر مخصوصی تشکیل می‏دهد و اسلام میان مرتد فطری و ملی فرق گذاشته است. اولی بدون قید و شرط کشته می‏شود، در حالی که دومی در صورت عدم بازگشت به اسلام، اعدام می‏گردد، راز این تفاوت روشن است ضرر اجتماعی ارتداد فردی که اصالتاً مسلمان بوده است مثل سلمان رشدی به مراتب بالاتر از فرد بیگانه‏ای است که غیر مسلمان بوده، سپس به اسلام رو آورده است. هر کس بینش سیاسی خوبی داشته باشد و جریان ارتداد سلمان رشدی را به خوبی مطالعه کند و حمایت‏های شدید دشمنان اسلام از چنین شخصی را خوب بررسی نماید، و مسأله را ریشه‏یابی کند، فلسفه حکم قتل مرتد بر او روشن می‏گردد. مرتد فطری را به خاطر داشتن ارتباطات قوی و نیرومند روی خانواده‏های اسلامی بیشتر می‏تواند اثر منفی بگذارد و بهتر می‏تواند بر ضد حکومت اسلام قیام و فعالیت کند، در حالی که مرتد ملی چنین اثر منفی را ندارد. زن مرتد نیز در اسلام کشته نمی‏شود زیرا زن در حالی که یک انسان کامل است، زودتر تحت تأثیر قرار می‏گیرد و از عقیده‏اش بر می‏گردد، زیرا عواطف او شدید است.

 و اگر انکار مستند به شبهه باشد موجب قتل نمی‏گردد. زیرا در احادیث اسلامی، موضوع حکم جحد و انکار است به هر حال فلسفه قتل مرتد روشن است، اینکه کسی بگوید به من اجازه بدهید، حکومت شما را براندازم، در هیچ کجای دنیا پذیرفتنی نیست.

 از آنچه گفته شد روشن می‏شود که لزوم تحقیق در مورد دین هیچ منافاتی با این حکم ندارد. زیرا اسلام افراد بشر را به پذیرفتن دین مجبور نمی‏کند، هرچند همه را به سوی خود و پذیرش آن دعوت می‏کند. اصولاً ایمان و اعتقاد چیزی نیست که بتوان به زور آن را در دل افراد پدید آورد. از این جهت قرآن از روز نخست شعار خود را «لا اکراه فی الدین»؛{6} قرار داده است. البته معنای عدم اکراه این نیست که هر کس هر بلایی می‏خواهد سر دین بیاورد و دین را هر طور می‏خواهد توجیه و تفسیر نماید و بازیچه قرار بدهد، بلکه معنای عدم اکراه این است که کسانی را که مسلمان نیستند با زور و جبر نمی‏توان مسلمان کرد. در واقع اکراه هدفی را که اسلام دنبال می‏کند، تأمین نمی‏کند. ایمان به حقانیت مکتبی که از جانب خدا آمده، حالتی است که با مرور زمان و با مطالعه در خصوصیات و ریشه‏های دین و دلایل و براهین آن در اعماق دل پدید می‏آید و غرض از تحقیق در اصول دین، پذیرش محققانه اسلام است و مسلمان باید تحقیق کند و بر معرفت خود بیافزاید تا اینکه بعد از تحقیق از دین خارج نشود.

 دین الهی معصوم است ولی پیروان آن معصوم نیستند و کسانی که بعد از تحقیق به واقعیت دین نرسند معلوم می‏شود که توان درک حقیقت را نداشته‏اند این که دین الهی ناقص است.

 بنابراین پذیرش اسلام باید بر طبق منطق باشد، به ویژه کسی که از پدر و مادر مسلمان تولد یافته و در محیط اسلامی پرورش یافته است. آنهایی که به احکام اسلام، آشنایی ندارند، گمان می‏کنند حکم مرتد یک نوع خشونت و تحمیل عقیده و سلب آزادی اندیشه است، در حالی که چنین نیست و این احکام مربوط به کسی نیست که اعتقادی در درون دارد و در مقام اظهار آن برنیامده و قصد تبلیغ برضد دین و قیام علیه حکومت را ندارد. بلکه مربوط به کسی است، که عدول و بازگشت او به قصد توطئه و خیانت است و چنین کسی استحقاق چنان مجازاتی را دارد و باید دانست که احکام الهی هرگز تابع یک فرد و دو فرد نیست، بلکه مجموع را به طور کلی باید در نظر گرفت.