درکلیسا به دلبری ترسا(31)

 کونفوسیوس گفته است، اگر مفاهیم به خوبی تعریف می شد، اختلاف از میان بر می خاست.بسیاری اختلاف نظر ها از این روست که انسانها در باره آن چه اختلاف می کنند ، تعریف روشنی ندارند. مثل اختلاف ساده و عمیقی که مولوی در داستان درگیری آن چهارتن بر سر مصداق انگور مطرح کرده است. در آن تمثیل او به صورت زبان اشاره می کند، آن هم در باره یک مصداق روشن، که اختلاف تنها در صورت زبان تحقق پیدا می کند . بدیهی ست وقتی اختلاف بر سر مفاهیم ست، شاهد پیچیدگی بیشتری خواهیم بود. کار بزرگ سقراط به روایت افلاطون این بود که مفاهیم را تبیین می کرد و حیطه هر مفهوم را نشان می داد. مثلا "فضیلت" را که در آغاز مفهومی آسان به نظر می آمد می کاوید.

پاپ در سخنرانی خود، از پاراگراف پنجم که بحث نسبت عقل و اراده خداوند را مطرح کرده است و با بهره گیری از مفهوم " لوگوس" در فلسفه و عقلانیت یونانی کوشیده، خدای مسیحیت را معقول و خدای مسلمانان را غیرمعقول تلقی کند.شاهدی هم که در اثبات مدعای خود دارد، این است که خدای مسلمانان جنگ مقدس-جهاد- را ترویج می کند.

در بحث نسبت عقل و خداوند، واقعیت این است که پاپ به دلیل موضعی که در دفاع از نظریه تثلیث بایستی داشته باشد، در موقعیتی نیست که از فلسفه یونانی ولوگوس ، در حل مشکل اوکاری ساخته باشد.تعریف و تبیینی که از تثلیث در میراث کلامی و نظری مسیحیت بر جای مانده است، در یک کلام تثلیث را به عنوان یک راز تلقی می کند.به عبارت دیگر می توان پرسید آیا نظریه تثلیث یک نظریه معقول است؟

بدیهی است که ارزش و اعتبار ویژه مسیح علیه السلام که در قران مجید به عنوان" کلمه خداوند" و " روح خداوند" مطرح شده است، به این مفهوم که مسیح خداوند است ، نیست.لزوما مسلمانان در پیچیدگی های ناشی از باور به چند خدا دچار نمی شوند. پاپ شنوده رهبر دینی قبطیان مصر، کوشیده است از عناوین کلمه و روح این برداشت را داشته باشد که مسیح از دید قرآن همان خداوند است، به نکته شایسته تاملی نیز اشاره می کند. می گوید و قتی با کسی سخن می گویید، نمی توانید بگویید کلمات من با شما سخن می گوید و نه خودم! این استدلال را در مورد" روح" نیز مطرح کرده اند.گویی پاپ شنوده که از زمره حکیمان دینی و ایمانی روزگار ما هستند، اضافه عناوین کلمه و روح را به خداوند حقیقی تلقی کرده اند.در این صورت با آیاتی مواجه می شویم که همه انسانها خدا هستند ، چون خداوند روح خود را در انسان دمیده است و انسان را مطابق صورت خود آفریده است. در مورد " یدالله" پاپ شنوده چه می گوید و یا "بیت الله" در شناخت قرآن مجید تفاوت اساسی با کتاب مقدس وجود دارد. آن تفاوت این است که قرآن مثل منظومه ای اجزای آن یکدیگر را تبیین می کند، یفسر بعضه بعضا، در صورتی که در کتاب مقدس به دلیل تنوع زبان ها و ترجمه ها و نویسندگان و طول زمان نگارش و گرد آوری، چنین هماهنگی میسر نیست.البته هماهنگی قران صرفا در بعد معنا نیست. حروف و موسیقی حروف نیز یک نظم آهنگ ویژه دارند. آیه الله معرفت،که از زمره مفاخر قرآن پزوهی در کشور ما هستند، و کتاب التمهید ایشان مهمترین کتابی است که در دهه های گذشته در شناخت قرآن نوشته شده است،بحث جذابی در باره نظم آهنگ موسیقی آیات قرآن دارند.

نظریه توحید، عاقلانه ترین نظریه ای است که می توان ازآن دفاع معقول و فلسفی کرد.اتفاقا متفکرانی که با کلیسا و مسیحیت رسمی کلیسای کاتولیک رم مشکل پیدا کردند، و برخی مثل راسل صدای مخالفت خود را با بانگ رسا اعلام کردند، از جمله مشکلاتی که مطرح می کنند فهم معقول خداوند است.به عبارت دیگر این سخن مقدم بر حرف پاپ است. وقتی خداوند ذاتا غیر معقول باشد، چگونه می توانیم از رابطه او و عقل سخن بگوییم؟

پیش از این اشاره کردم که پاپ به نقطه قوت اسلام و مسلمانان یعنی دفاع عقلانی از اسلام حمله کرده است. در وضعیتی که او خود در ضعیفترین موقعیت قرار می گیرد.بی تدبیری غریبی ست! به نظر می رسد کسی که می خواهد به طرف دیگر یورش برد، می بایست بر نقطه قوت خود و نقطه ضعف حریف تکیه کند و نه بر عکس.

بیش از هزار سال پیش، اصول کافی، یکی از مهمترین مجموعه حدیثی مسلمانان و مهمترین مجموعه حدیثی تشیع، با " کتاب العقل و الجهل" آغاز شده است. چند دهه بعد از تدوین اصول کافی، فردوسی در تنظیم " شاهنامه" حماسه جهانی خود را " به نام خداوند جان و خرد" آغاز کرده است. و این تعبیر را اوج پرواز عقاب اندیشه آدمی تلقی کرده است:" کزین بر تر اندیشه بر نگذرد."

خداوند وقتی آفرینش را آغاز می کند نخست "عقل" را می آفریند. " نخست آفرینش خرد را شناس" همین مضمون را فردوسی از کتاب العقل کافی اقتباس کرده است.

مسلمان باید با بصیرت و برهان خداوند را بشناسد.

خداوند عقل محض است. این تعبیر را ابن سینا در الهیات شفا به کار برده است.این تعبیر بهترین تفسیر همان آیات ابتدای انجیل یوحناست!

" و واجب الوجود عقل محض لانه ذات مفارق للماده من کل وجه و قد عرفت ان السبب فی ان لا یعقل الشیئ هو الماده و علائقها لا وجوده....و کذالک هو معقول محض، لان المانع للشیئ ان یکون معقولا هو ان یکون فی الماده و علائق ها و هو المانع ان یکون عقلا..."

واجب الوجود خرد ناب است.برای این که گوهر او از هر بعدی از ماده بری است.دریافتی که دلیل عدم عقلانیت پدیده ماده است و وابستگی های ماده نه وجود آن...خداوند معقول محض است. برای این که عدم معقول بودن ماده به سبب مادی بودن و وابستگی های آن است..."

پاپ می گوید خدای مسلمانان غیرمعقول است و فیلسوف و حکیمی یکه، ابن سینا می گوید خداوند خرد ناب و معقول محض است.

سخن پاپ از بعد تجربی هم برایم شگفت انگیز است. به دلیل اشتیاق و کارم، متفکران و نظریه پردازان غربی را کم و بیش می شناسم. بسیار به ندرت اتفاق می افتد که در ساحتی که خبرگی ندارند وارد شوند و مهمتر از آن داوری کنند.در کشور خودمان، دو پدیده رایج است: همه پزشک اند و همه عالم دین.برای امتحان، به چند نفری بگویید حالتان خوش نیست. حتما تجویز هایی آماده در ذهن دارند.در مغرب زمین ظاهرا این گونه نیست ؛با مراقبت سخن می گویند و به ندرت داوری می کنند.

چگونه میراث مهم شصت سال پژوهش و تدریس الهیات به پاپ نیاموخت که در باره دینی که بیش از هر آیین دیگری بر تعقل تکیه کرده است، با دقت بیشتری سخن بگوید. دینی که پیامبرش می گوید:

"اذا رایتم رجلا کثیر الصلوه، کثیر الصیام فلا تباهوا به حتی تنظروا کیف عقله"( روایت 28 کتاب العقل کافی) به تعبیر مولوی: ذره ای عقلت به از صوم و نماز!و روایتی که مثل ستاره برتارک حکمت می درخشد. پیامبر اسلام(ص) به امام علی(ع) توصیه کرد، وقتی می بینی مردم با انواع خوبی ها و خیرات می خواهند به خداوند نزدیک بشوند، تو با انواع عقل به خداوند تقرب بجوی.

ادامه دارد

سیدعطاءالله مهاجرانی

http://www.kelisa-masjed.blogfa.com

poparyus@gmail.com