در کلیسا به دلبری ترسا (26)

 

مشکل ابن حزم تنها در داوری او نسبت به معقول بودن افعال خداوند نیست، او اساسا باور دارد که عقل نمی تواند داوری کند.در رساله" البیان عن حقیقه الایمان"عقل را عرض دانسته که بر نفس حمل شده است.چون عقل عرضی است، نمی تواند در باره ماهیت امور داوری کند. مثلا تشخیص دهد که امری حلال یا حرام است.تنها عقل می تواند اشیاء را چنان که هستند درک کند. این سخن او نیزبا ابهام و اشکال مواجه است. اگر عقل امری عرضی ست، چگونه می تواند در باره ماهیت اشیاء داوری کند؟ دکتر دینانی در کتاب درخشان " ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام" در مورد نظریه ابن حزم نوشته اند:" عقل وقتی ماهیت اشیاء را بدان گونه که هست ادرک می کند،دیگر نمی توان آن را یک عرض بشمار آورد که حمل بر نفس می شود؛ زیرا چیزی که ماهیت اشیاء را ادراک می کند در واقع به آن اشیاء نوعی احاطه و اشراف خواهد داشت.در این صورت چگونه ممکن است ماهیات جوهری اشیاء مورد ادراک چیزی واقع شود که خود یک عرض بشمار می آید؟ به این ترتیب آن چه ابن حزم در باب عقل ابراز داشته محکم و معتبر نبوده، از دیدگاه فلاسفه بزرگ مردود شناخته می شود...

آن چه موجب شد که ابن حزم به نوعی انحطاط فکری کشیده شود و سخنان سطحی و بی اساس ابراز کند چیزی جز وفاداری و اعتقاد به مذهب ظاهری و پیروی از داود بن خلف اصفهانی نیست.او با صراحت تمام باطن دین را انکار کرده و شریعت الهی را از هر گونه راز و رمز عاری دانسته است.به عقیده ابن حزم ظاهر شریعت برهان است و کسی که تابع ظاهر باشد در واقع از برهان پیروی کرده است.توصیه او این است که باید از ظاهر که برهان بشمار می آید پیروی کرد و از کسانی که در باب باطن و سّر سخن می گویند به شدت باید اجتناب نمود.عین عبارت ابن حزم در این باب چنین است:" و اعلموا ان دین الله تعالی ظاهر لا باطن فیه و جهر لا سر تحته، کله برهان لا مسامحه فیه و اتهموا کل من یدعوا ان یتبع بلا برهان و کل من ادعی للدیانه سرا و باطنا فهی دعاوی و مخارق"( الفصل فی الملل و الاهواء، مصر 1348، تصحیح عبدالرحمن خلیفه ج1ص116)

جمود بر ظواهر و انکار هر گونه باطن برای دین موجب گشته که ابن حزم در برخی موارد موضع غیر عقلانی اتخاذ کند.او به اطلاق آیاتی که در باب قدرت حق تبارک و تعالی نازل شده تمسک کرده و معتقد است خداوند همانگونه که بر انجام امر محال توانایی دارد بر دروغ گفتن و ستم کردن نیز تواناست. معنی این سخن آن است که خداوند می تواند اجتماع نقیضین انجام دهد و در عین حال دروغ گوید و ستم کند."

(ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، تهران طرح نو، ج 3ص200 و 201)

و اما! پاپ در مورد ابن حزم انصاف روا نداشته و همه نظریه او را نقل نکرده است!مثل این که پاسخ ایرانی مسلمان به امپراتور را نقل نکرد.من هم پاسخ را می گذارم برای دست آخر این بحث! که آن متفکر ایرانی به امپراتور چه جوابی داد؟

واقعیت این است که ابن حزم گویی می دانسته است که نظریه اش در مورد اراده خداوند و تعلق آن بر امور غیر عقلانی مثل دروغ و ستم، نمی تواند از طرف انسان پذیرفته شود. از این رو او دو سخن دیگر دارد که اگر پاپ این دو سخن را می دانست یا توجه می کرد، ابن حزم نمی توانست به شکل قطعی مستند پاپ واقع شود.در واقع ابن حزم که اساسا در قلمرو اندیشه دینی و وجه عقلانی و فلسفی چهره ای مردود است، باز نارسا و ناقص توسط پاپ مطرح شده است.

در برابراندیشه ابن حزم این پرسش بسیار مهم به میان می آید: اگر خداوند می تواند دروغ بگوید و ستم کند، از کجا می توانیم بفهمیم که سخنانی که گفته است، دروغ نیست؟ از کجا تشخیص می دهیم که اعمال او و اراده او ستمکارانه نیست؟

 

ابن حزم می گوید خداوند معارف ضروری را در نفوس آدمیان آفریده است و ما می دانیم که عدد 3 از عدد 2 بزرگتر است. و درخت خرما زیتون نمی دهد و الاغ شتر نمی زاید.(الفصل فی الملل و الاهواء و النحل،ج1ص186)

دکتر دینانی در باره این نظریه ابن حزم نوشته است:" سخن ابن حزم در اینجا به درازا کشیده و با پریشان گویی همراه است. حاصل پاسخ وی این است که خداوند بر همه چیز قادر است، در عین حال چنین نیست که خداوند بر آنچه قدرت دارد، آن را انجام دهد. درست است که خداوند می تواند ستم کند و دروغ گوید، اما پیغمبران خبر داده اند و در کتب آسمانی نیز آمده است که خدا دروغ نمی گوید و ستم نمی کند".

ادامه دارد

سیدعطاءالله مهاجرانی

 

http://www.kelisa-masjed.blogfa.com

poparyus@gmail.com

 

پدر آریوس ::: یکشنبه 86/10/16::: ساعت 11:46 عصر

پدر آریوس
این وبلاگ بر آن است تا در فضایی آرام ، عقلانی و منطقی به مناظره و گفتگو با برادران و خواهران مسیحی جویای حق و حقیقت بپردازد.