مذهب پروتستان « Protestant » که در لغت به معنای اعتراض یا معترض است ، توسط لوتر مارتین (1483 ـ 1546) مصلح دینی آلمانی به وجود آمد .

وی مردی متهور ، بی پروا و بسیار متقی و پاکدامن بود که در وجود خود ایمان و اعتقاد را با عمل و کردار در آمیخت ، در سال 1507  در طبقه کشیشان داخل شد و بعد از چندی به سمت استادی در دانشگاه ویتنبرگ برگزیده شد.

قیام لوتر بر ضدّ کلیسای کاتولیک و استبداد روحانی بر سر مسئلة آمرزش گناهان از طرف کشیشان و پاپ بود؛ یعنی رؤسای روحانی به دلخواه اشخاص را از کلیسا اخراج ویر ا به اصطلاح تکفیر می‌‌ کردند و بعد برای آمرزش گناهان و ورود مجدّد به کلیسا این اشخاص ممکن بود گناهان خود را با پول بخرند، حتی پاپ دامنة آمرزش را به ارواحی که در برزخ بودند، توسعه داد. توماس‌ میشل‌ که‌ خود کشیش‌ مسیحی‌ معاصر است‌ در این‌ باره‌ می‌نویسد: در حالی‌ که‌ بسیاری‌ از کارگزاران‌ کلیسا مردم‌ را به‌ اصلاح‌ دین‌ فرا می‌خواندند، جریان‌ بخشش‌نامه‌ها مانند توپ‌ صدا کرد، و ایجاد شکاف‌ در کلیسای‌ غربی‌ را قطعی‌ نمود. قضیه‌ از این‌ قرار بود که‌ شماری‌ از واعظان‌ پرشور مناطق‌ مختلف‌، اروپا را زیر پا گذاشتند و در همه‌ جا اعلام‌ کردند که‌ هر مؤمنی‌ می‌تواند با پرداخت‌ مقداری‌ پول‌ به‌ کلیسا خود را از مجازات‌ باز خرید کند و نجات‌ دهد.

لوتر خود اغلب بر ضدّ این اعمال موعظه کرده بود اما آنچه او را به قیام بر ضدّ این اوضاع بر انگیخت، اقدام به فروش رسمی آمرزشنامه توسط کلیسا بود. لوتر 95 مسئله به منظور استخراج حقیقت طرح ریخت و در 31 اکتبر 1517 آن ها را بر در یکی از کلیساهای کاتولیک شهر ویتنبرگ نصب کرد. در این نامه بتفصیل عمل خرید و فروش غفران و انابه را که منبع عایداتی برای کشیشها بود تخطئه و تقبیح کرد و بر حسب رسم معمول آکادمی با کمال ادب مخالفین را در باره عقاید خود به مناظره و بحث دعوت کرد.

این عمل مانند روغنی که بر آتش بیفشانند در سراسرآلمان نایره بحث و گفتگو را مشتعل ساخت . در طی آن نامه در حقیقت مسئله آزادی از تحت یوغ کلیسای روم نهفته بود. این عمل پاپ و عمال او را خشمگین کرد و دستور محاکمه و بازخواست او صادر گردید اما با وساطت شاهزاده فرمانروای ساکسونی مقرر شد تا لوتر در عوض مسافرت به رم به شهر آوگسبورگ رفته و در حضور نماینده پاپ به کار او رسیدگی شود. لوتر نیز پذیرفته ، به آنجا رفت.

این جریان سبب شد که مسئله اصلاح کلیسا اندک اندک به میان بیاید و لوتر برای اثبات مدعای خود ناگزیر شد که در اوراق صحف مقدس تحقیق بیشتری کند .در نتیجه این مطالعه بر لوتر به طور روشن ثابت شد که کلیسای کاتولیک بکلی از قائده امر کتاب الهی منحرف است و بسیاری از اعمال آن درست مخالف مبادی عیسی است.

محاکمه لوتر در برابر نماینده پاپ بی نتیجه ماند به او حکم کردند از عقاید خود عدول کند و لی او امتناع نمود و فرار کرد . چون در این اوقات اوضاع سیاسی در اروپا دچار آشفتگی و اضطراب بود ، دستگاه پاپ اندکی درباره لوتر روش سکوت را در پیش گرفت ولی لوتر آرام ننشسته ، با کشیشان و متکلمان مسیحی همواره به مباحثه و منا ظره می پرداخت .پاپ ملاحظه کرد که لوتر بکلی ربقه اقرار به کلیسای کاتولیک را از گردن خود برداشته و کتاب مقدس را به رأی و نظر خود تأویل و تفسیر می کند . به این جهت حکمی صادر کرد و او را رسماً تکفیر نمود. لوتر سرانجام در سال 1546 وفات یافت.

لوتر آداب و رسوم کلیسا را ، مانند افروختن شمع و نصب صلیب و استعمال ارغنون و دیگر تشریفات و مناسک روم را جایز دانست. لوتر با اینکه می گفت در عشای ربانی جسم غیبی وجود ندارد ولی با این وجود اصرار می ورزید روح عیسی در آن موجود است و در آن شراب و نان مقدس ، پاره ای از روح عیسوی قرارگرفته است. . برخی‌ از پیشنهادهای‌ او از نظر ایمان‌ کاتولیک‌ مردود و غیر قابل‌ قبول‌ بود، ولی‌ چیزهای‌ تازه‌ای‌ نیز میان‌ آن‌ها وجود داشت‌، از جمله‌:

ـ نجات‌ فقط‌ از راه‌ ایمان‌ به‌ دست‌ می‌آید.

ـ کتاب‌ مقدس‌ تنها منبع‌ ایمان‌ مسیحی‌ است‌ .

ـ نباید معتقد بود که‌ عشای‌ ربانی‌ قربانی‌ است‌ .

ـ رهبانیت‌ و نذر کردن‌ برای‌ آن‌ باطل‌ است‌ .

ـ افراد غیر روحانی‌ باید نقش‌ مهم‌تری‌ در مراسم‌ عبادی‌ و رهبری‌ دینی‌ داشته‌ باشند.

ـ کلیساهای‌ محلی‌ باید از کلیسای‌ روح‌ مستقل‌ شوند...

ـ رد برخی‌ از اعمال‌ کاتولیکی‌ مانند اعتراف‌ به‌ گناه‌ .

ـ باید با کارهای‌ غیر قانونی‌ مانند "بخشش‌ نامه‌ها" و فروش‌ مناصب‌ روحانی‌ برخورد شود.

لوتر درصدد بود کلیسا را طبق‌ تعالیم‌ اصلی‌ کتاب‌ مقدس‌ اصلاح‌ کند (و به‌ این‌ دلیل‌ نهضت‌ وی‌ را "اصلاح‌ انجیلی‌" نامیده‌اند.)